Ks. Stanisław Konarski
Życiorys
Pochodził z rodziny szlacheckiej, matka – Helena z Czermińskich była blisko spokrewniona z możnym rodem Tarłów. Ojciec Jerzy piastował godność miecznika sandomierskiego, a później kasztelana zawichojskiego. Stanisław Konarski wcześnie stracił rodziców. Po ich śmierci znalazł się pod opieką wuja Antoniego Czermińskiego. W roku 1709 oddany został do kolegium pijarskiego w Piotrkowie, mieście trybunalskim. W roku 1715, po ukończeniu szkół, wstąpił do zakonu pijarów i rozpoczął nowicjat w Podolińcu. Tam przez 7 lat związany był ze sławnym w całej Polsce, bardzo zasłużonym Kolegium Pijarów, specjalizował się w naukach humanistycznych, został nauczycielem składni i poezji, a także zajmował się pracą katechetyczną i filozofią. W 1722 został wysłany przez władze zakonne do Warszawy jako nauczyciel retoryki w tamtejszym kolegium pijarskim. Było to dla młodego Konarskiego wspaniałą okazją do kształcenia wymowy, wygłaszania mów, oracji i okolicznościowych kazań. W tych latach powstały jego pierwsze dzieła – cykl wierszy do Matki Boskiej.
Dzięki pomocy wuja Jana Tarły wyjechał do Italii. Ukończył rzymski uniwersytet Sapienza oraz pracował jako nauczyciel retoryki w Collegium Nasarenum, którego rektorem w owym czasie był Paolino Chellucci. Konarski studiował m.in. we Francji i w Niemczech. W 1732 z inspiracji Józefa Andrzeja Załuskiego rozpoczął pracę edytorską nad zbiorem konstytucji i praw sejmowych – Volumina Legum.
Po śmierci Augusta II wydał kilka dzieł politycznych, posłował do Paryża zabiegając o poparcie dla Leszczyńskiego. Podróże do Francji dały mu możliwość zapoznania się z nowoczesnymi myślami o wychowaniu i nauczaniu. Poznawał dorobek francuskiego oświecenia, zajmował się ideami Locke’a i Rollina.
W roku 1740 założył w Warszawie Collegium Nobilium.
Twórczość
W swoim 4-tomowym traktacie politycznym O skutecznym rad sposobie (1760-1763) przedstawił błędy ustrojowe i dał zarys reformy państwowej.
Głównie zajmował się rozważaniami etycznymi. Napisał Mowę o kształtowaniu człowieka uczciwego i prawego obywatela. Człowiek porządny to taki, który nie występuje przeciwko honorowi, nie oszukuje, dotrzymuje słowa i szanuje prawo.
Innym ważnym wyznacznikiem ludzkiego postępowania ma być zasada sprawiedliwości – reguła kantowskiego imperatywu. Zdaniem Konarskiego należy dążyć do zdobycia jak największej liczby przyjaciół, bo kontakty towarzyskie oparte na cnocie, nie na wygodzie, w pewnym stopniu wychowują.
Interesujący jak na owe czasy był pogląd Konarskiego, iż wszyscy ludzie są równi. Prawdziwe szlachectwo rozumiał jako kultywowanie cnoty, krytykował moralne wykroczenia szlachty – dumę, pychę, pieniactwo i pijaństwo. Za pierwszą cnotę w wychowaniu moralnym uważał posłuszeństwo (O skutecznym rad sposobie).
Stanisław Konarski jest również autorem Ordynacji wizytacji apostolskich, gdzie w części I znajduje się pierwszy zarys etyki zawodowej nauczyciela, a zagadnieniu wychowania podporządkowana jest m.in. retoryka i nauki szczegółowe. W 1771 roku został wyróżniony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego medalem Sapere auso, czyli Temu, który odważył się być mądrym.
Postulaty Stanisława Konarskiego w dziedzinie edukacji
- nacisk na wiedzę praktyczną
- nauczanie przedmiotów przyrodniczych
- nauczanie języka narodowego
- odsunięcie na dalszy plan łaciny i retoryki
- wprowadzenie zajęć manualnych i fizycznych
- kształtowanie postawy chrześcijańskiej
- duchowy rozwój ucznia
Upamiętnienie
Stanisław Konarski został pochowany w kościele o.o. pijarów przy ul. Długiej w Warszawie. Jego prochy i innych pijarów zostały po powstaniu listopadowym usunięte przez Rosjan z kościoła przy ul. Długiej w Warszawie, gdy rosyjskie władze zaborcze przekazały kościół Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, następnie został skrycie pochowany w bliżej nieznanym miejscu, w zbiorowej, nieoznaczonej mogile pod alejką między kwaterami 7 i 9 na cmentarzu Powązkowskim (miejsce mogiły wskazuje tablica z napisem: „w pobliżu tej tablicy spoczywają pod drogą cmentarną w nieoznakowanej mogile zbiorowej usunięci przez zaborcę z kościoła przy ul. Długiej po Powstaniu Listopadowym i tu skrycie pogrzebani księża pijarzy:... ks. Stanisław Konarski +1773 reformator szkolnictwa, wychowawca narodu polskiego ... I wielu innych... Requiescant in pace”
Stanisław Konarski patronuje:
- Szkole Podstawowej w Wielkiej Wsi,
- Szkole Podstawowa w Pławnie,
- Zespołowi Szkół nr 1 w Jędrzejowie,
- X Liceum Ogólnokształcącemu w Radomiu,
- XLIV Liceum Ogólnokształcącemu w Krakowie,
- Liceum Ogólnoksształcącemu w Oświęcimiu,
- Szkole Podstawowej nr 1 w Lublinie,
- Szkole Podstawowej i Liceum Ogólnokształcącemu Zakonu Pijarów w Krakowie,
- Szkole Podstawowej w Raciążu,
- Szkole Podstawowej w Starej Wsi,
- Szkole Podstawowej w Żarczycach Dużych,
- Szkole Podstawowej nr 2 w Tarnowie,
- Szkole Podstawowej w Milejowie,
- Niepublicznej Szkole Podstawowej i Liceum w Ostrowcu Świętokrzyskim,
- I Liceum Ogólnokształcącemu w Mielcu,
- I Liceum Ogólnokształcącemu w Zambrowie,
- I Zespołowi Ogólnokształcących Szkół Społecznych w Katowicach,
- Zespołowi Szkół Zawodowych w Opolu Lubelskim,
- Zespołowi Szkół w Skierniewicach,
- Zespołowi Szkół nr 2 w Bochni,
- Zespołowi Szkół nr 2 we Wronkach,
- Szkole Podstawowej nr 1 w Kole,
- Szkole Podstawowej nr 21 w Częstochowie,
- Szkole Podstawowej nr 8 w Jaśle.
Ciekawostki
W dniach 4 – 5 października 2023 roku w Warszawie została zorganizowana Międzynarodowa konferencja poświęcona ks. Stanisławowi Konarskiemu w 250 rocznicę śmierci. Uroczysta sesja rozpoczynająca wydarzenie miała miejsce w Teatrze Collegium Nobilium w Akademii Teatralnej, natomiast obrady odbyły się w Pałacu Staszica. Podczas konferencji wystawiono sztukę napisaną przez Stanisława Konarskiego pt. „Epaminondas” w wykonaniu Teatru Klasyki Polskiej. To historia o starożytnym tebańskim wodzu, zmuszonym dla ratowania ojczyzny do podjęcia działań heroicznych, ale niezgodnych z obowiązującym prawem, wykorzystana została przez pijarskiego dramatopisarza do podkreślenia przewagi dobra wspólnego nad partykularnymi przywilejami, chociażby i usankcjonowanymi przez ustawodawstwo. Inscenizacja w reżyserii Jarosława Gajewskiego została przygotowywana w tym samym miejscu, w którym pokazywano premierę. Po 264 latach tragedia Konarskiego wróciła do Teatru Collegium Nobilium. Konferencja zorganizowana została przez Instytut Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk oraz Polską Prowincję Zakonu Pijarów.